Η ιστορία, η επαγωγή, και η κριτική σκέψη/δράση

Τελικά, τί καταλαβαίνουμε από όλα αυτά;

Τις προάλλες συζητούσαμε με ένα φίλο για το κατά πόσο είναι δυνατός ένας ειρηνικός "ριζοσπαστικός κοινωνικός μετασχηματισμός" (όπως θα έλεγε και ο φίλος Αλέξης), ή κατά πόσο είναι δυνατή μια ειρηνική "σοσιαλιστική επανάσταση" (όπως θα λέγανε φίλοι μου επαναστάτες).

Εγώ, πριν βιαστείτε να με πετάξετε στην πυρά με την βαριά κατηγορία του ρεφορμιστή υποστήριξα ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, και για να στηρίξω την άποψή μου αυτή έφερα το, πολυσυζτημένο αυτή την περίοδο,παράδειγμα του Αλιέντε στη Χιλή, όπου η Αριστερά πήρε την κυβέρνηση (με εκλογές) μόνο και μόνο για να ανατραπεί πραξικοπηματικά λίγα χρόνια αργότερα από τον ίδιο στρατηγό του Αλιέντε, Πινοσέτ. Η συνέχεια ήταν μια αρκούντως αιματηρή δικτατορία που και μόνο στην ιδέα της, οι ανά την Ελλάδα Χρυσαυγίτες εκσπερματώνουν.

Ο συνομιλητής μου δεν δέχτηκε το παράδειγμα αυτό ως επιχείρημα, όχι επειδή αρνήθηκε την αλήθεια του, αλλά επειδή αμφισβήτησε την εγκυρότητα του συλλογισμού που στηρίχθηκε σε αυτό το παράδειγμα. Πιο συγκεκριμένα, αμφισβήτησε την επιστημονικότητα της επαγωγής ως αποδεικτική μέθοδο.

[Σε αυτό το σημείο θα ακολουθήσει ένα ιδιαίτερα βαρετό διάλειμμα, ώστε να κατανοήσουν και οι πιο αδαείς τί ακριβώς σημαίνει επαγωγή - αυτοί που αισθάνονται σίγουροι για τις μαθηματικές τους γνώσεις, μπορεί να συνεχίσουν την ανάγνωση μετά την επόμενη αγκύλη.

Επαγωγή, η (ουσ.): Μια αποδεικτική μέθοδος η οποία απαντάται συχνά στα μαθηματικά. Βασίζεται στο εξής σκεπτικό: για να αποδείξεις ότι μια πρόταση ισχύει για ένα σύνολο διατεταγμένων μαθηματικών στοιχείων, αρκεί να αποδείξεις ότι ισχύει για το "πρώτο" στοιχείο και ύστερα, παίρνοντας ως δεδομένο ότι ισχύει για ένα τυχαίο στοιχείο, πρέπει να αποδείξεις ότι ισχύει και για το ακριβώς επόμενό του.


επόμενη αγκύλη]


Μπορεί να μην καταλάβατε Χριστό από τα παραπάνω αλλά δεν πειράζει. Αυτό που έχει σημασία είναι να καταλάβετε ότι αυτό που ισχυρίστηκε ο φίλος μου είναι ότι η επαγωγή ουσιαστικά είναι η "μέθοδος" που πρακτικά χρησιμοποιείται στην Ιστορία, στην προσπάθειά μας να διεξάγουμε "συγκεκριμένα" συμπεράσματα από αυτή.

Επειδή στην πραγματική ζωή "τυχαία στοιχεία" δεν υπάρχουν, η Ιστορία "χρησιμοποιείται"  (και αυτό συμβαίνει κατά κόρον από αριστερούς, διανοητές ή μη, και οργανώσεις της αριστεράς) για να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για το τώρα, με τον εξής τρόπο: Βασιζόμενοι σε ένα ιστορικό γεγονός, "υποθέτουμε" πράγματα για το παρόν και το μέλλον. Όπως καταλαβαίνετε, μία τέτοια λογική στην πραγματική ζωή είναι λίγο αυθαίρετη και χάνει την ουσία που έχει στα μαθηματικά, ακριβώς επειδή στη ζωή δεν υπάρχουν "τυχαία στοιχεία", παρά μόνο "πολύ συγκεκριμένα στοιχεία".

Εγώ βέβαια διαφώνησα στο σκεπτικό του, και του είπα ότι η χρήση της Ιστορίας γίνεται μάλλον με τρόπο παραγωγικό (βαριέμαι να ξαναεξηγώ οπότε θεωρείστε ότι είναι το "αντίθετο της επαγωγής", ό,τι και αν σημαίνει αυτό). Δηλαδή ότι ουσιαστικά μελετώντας ένα ιστορικό γεγονός, αναζητούμε τις συνθήκες κάτω υπό τις οποίες συνέβη και ύστερα γενικεύοντας, υποθέτουμε ότι σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή και τόπο αναπτυχθούν παρόμοιες συνθήκες, θα υπάρξουν και παρεμφερή γεγονότα. Νομίζω ότι υπάρχει και μία ονομασία για αυτό το λογικό σχήμα στη Λογική  αλλά δε θυμάμαι τώρα.


Μπορεί εν τέλει να μη συμφωνήσαμε κάπου, επιμένοντας ο καθένας στο δικό του σκεπτικό για το πώς χρησιμοποιείται η Ιστορία προκειμένου να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα, όμως η συζήτηση με έβαλε σε σκέψεις σχετικά με το πώς όντως χρησιμοποιείται η Ιστορία, για να κατανοήσουμε το σήμερα, και να "προβλέψουμε το αύριο".


Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι παρατηρείται, και δη από αριστερούς, όχι διανοητές αυτή τη φορά, και αριστερές οργανώσεις μια "υπερβολική θεοποίηση της Ιστορίας". Μία, ουσιαστικά, αρκετά λανθασμένη χρήση της.

Αυτό που γινόταν πάντα, και γίνεται και τώρα,  είναι η απόδοση ενός ρόλου "απώτερης δύναμης" στην Ιστορία.


Για να γίνω και πιο συγκεκριμένος, κοιτάξτε όλοι το πιό πρόσφατο παράδειγμα του ζητήματος  "αριστερής κυβέρνησης" στην Ελλάδα.

Μια άποψη που έχω ακούσει αρκετά, κυρίως από μέλη και φίλους του ΚΚΕ είναι ότι μια τέτοια κυβέρνηση είναι καταδικασμένη να αποτύχει (με κύρια αιτία για την "αποτυχία" της τη φύση και τις ιδέες του ΣΥ.ΡΙΖ.Α, θέτοντας ως κύριο πρόβλημα το ότι "δεν στοχοποιεί το κεφάλαιο" και ότι δεν λέει ρητά "έξω από την ευρωπαϊκή ένωση", ή ότι δεν κάνει λόγο "για λαϊκή εξουσία) και στην στοχευμένη ερώτηση "το ΚΚΕ δεν μπορεί να κάτι για αυτό; Δεν μπορεί, αν συνεργαστεί (λέγοντας π.χ. ότι θα συνεργαστώ "υπό συγκεκριμένους όρους) ουσιαστικά να "ριζοσπαστικοποίησει"  το πρόγραμμα μιας αριστερής κυβέρνησης, να βάλει στοιχεία τα οποία δεν βάζει ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α;",  μια συνήθης απάντηση είναι ότι σε "όσες χώρες τα κομμουνιστικά κόμματα συνεργάστηκαν, εκφυλίστηκαν και έπαψαν να είναι 'κομμουνιστικά'".

Πέραν του κατά πόσο μπορεί να δεχτεί κανείς την τελευταία πρόταση ως έχει, ας κατανοήσουμε λίγο την βάση στην οποία χτίζεται το επιχείρημα.

Το άτομο το οποίο ισχυρίζεται ότι "όπου τα κομμουνιστικά κόμματα συνεργάστηκαν, εκφυλίστηκαν", ουσιαστικά θέλει να πει ότι το ίδιο πρόκειται να συμβεί στην Ελλάδα σε περίπτωση που το ΚΚΕ συνεργαστεί με τον ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Ουσιαστικά δηλαδή, θεωρεί, βασιζόμενος πάντα στην Ιστορία, ότι εφ' όσον κάτι τέτοιο συνέβη σε άλλες χώρες, είναι νομοτελειακό να συμβεί και εδώ.


Ένα άλλο, εξίσου πρόσφατο παράδειγμα, σχετίζεται με την Χρυσή Αυγή. Πολλοί, πάλι εξ' αριστερών φίλοι, (και περιέργως πάλι κυρίως μέλη και φίλοι του ΚΚΕ) λένε ότι "ήταν φυσικό επόμενο να αυξηθούν τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής", μιας και "αυτό συμβαίνει σε καιρούς κρίσης".

Χωρίς να εξετάζω τη συμφωνία μου (ή και τη συμφωνία σας) με την παραπάνω πρόταση, κοιτάξτε και πάλι τί κρύβεται πίσω από αυτή: η νομοτέλεια, το αναγκαίο του γεγονότος. Ο χαρακτηρισμός "φυσικό επόμενο" δηλώνει ουσιαστικά ένα γεγονός που με κάποιον τρόπο ήταν προδιαγεγραμμένο να  συμβεί, χωρίς εμείς να μπορούμε να το αποτρέψουμε.

Το άτομο που ισχυρίζεται την παραπάνω πρόταση, χρησιμοποιεί δηλαδή, παραδείγματα της Ιστορίας, ώστε να αποδώσει στην αύξηση των ποσοστών της Χρυσής Αυγής, μια εκ των πραγμάτων μη αποφευκτέα, "πορεία", αγνοώντας στην πράξη σε ποιά κενά πάτησε η Χρυσή Αυγή για να αυξήσει τα ποσοστά της και πώς θα μπορούσαν να μην υπάρχουν αυτά.

Το κοινό στοιχείο των δύο παραδειγμάτων, δεν είναι άλλο από τη νομοτέλεια. Δεν είναι άλλο από την χρήση ιστορικών γεγονότων, για να αποδώσουμε μία ντετερμινιστική διάσταση σε "μελλοντικά γεγονότα". Αυτό που γίνεται δηλαδή, είναι η απόδοση ενός ρόλου "ανώτερης από εμάς δύναμης" στην Ιστορία. Η θέαση της ως ένα "υπερφυσικό ον" το οποίο έχει την δύναμη, να "διευθύνει γεγονότα". Μια δύναμη την οποία εμείς δεν μπορεί να αντιπαλέψουμε. Αν κάποιος είναι σε θέση να ξεπεράσει την εμετική λογοτεχνική χροιά της παραπάνω παραγράφου, και κατανοήσει τί θέλω να πώ, ίσως αναρωτηθεί "πού είναι το πρόβλημα;"¨

Το πρόβλημα κατ'αρχήν είναι μεγάλο, και εκτός από φιλοσοφικό (φιλολογικό) είναι και βαθιά πολιτικό. Το πρόβλημα βρίσκεται στην "ακύρωση της δυναμικής της προσωπικής παρέμβασης".

Με το να αντιμετωπίζουμε την Ιστορία με τέτοιο τρόπο, με το να θεωρούμε τα γεγονότα σε τέτοιο βαθμό είναι σα να ακυρώνουμε, την δική μας παρέμβαση στον ρου της Ιστορίας. Είναι σα να ακυρώνουμε την ίδια μας την ύπαρξη. Και αυτό όσο ανούσιο φαίνεται όταν μιλάμε για την "ύπαρξη ενός ατόμου", αλλά άλλο τόσο ουσιαστικό γίνεται όταν μιλάμε για την ύπαρξη μιας συλλογικότητας, μιας οργάνωσης, ή ενός κόμματος.

Με το να αποδεχόμαστε την αύξηση των ποσοστών μιας νεοναζιστικής οργάνωσης ως κάτι το φυσικό, είναι ουσιαστικά σαν να ακυρώνουμε στην πράξη την δυναμική της δικής μας παρέμβασης μας, σα να αποτινάσσουμε με μιας τις ευθύνες από τον ίδιο μας τον εαυτό και να παραδεχόμαστε ότι "είμαστε δέσμιοι αυτής της μεταφυσικής δύναμης της Ιστορίας".

Με το να λέμε ότι "μια κυβέρνηση της αριστεράς είναι καταδικασμένη να αποτύχει" είναι σα να λέμε, ότι ο δρόμος είναι χαραγμένος, και αντί να κοιτάξουμε πως θα αδράξουμε την ευκαιρία για να βελτιώσουμε την κατάσταση, να παραδεχόμαστε την αδυναμία μας, μεταθέτοντας και πάλι την ευθύνη σε άλλους.


Με το να μην αναζητούμε τις αιτίες, πίσω από κάθε γεγονός, και αναζητώντας τες να βλέπουμε πώς θα μπορούσαμε να τις αλλάξουμε, γινόμαστε αδρανείς. Με το να μην πράττουμε προς την κατεύθυνση αλλαγής των αιτιών αυτών, είναι σα να αποδίδουμε στον εαυτό μας τον ρόλο παρατηρητή και όχι "πρωταγωνιστή".


Και υποτίθεται ότι οι αγωνιστές, οι συλλογικότητες, οι επαναστατικές οργανώσεις δεν υπάρχουν για να "παρατηρούν" τον κόσμο, αλλά για να τον αλλάζουν.




Υ.Γ: Πριν βιαστείτε να μου πείτε ότι αγνοοώ πλήρως τα ιστορικά αίτια ή τις κοινωνικές συνθήκες στις οποίες αυξάνεται ο φασισμός π.χ. και ότι κάνω γενικεύσεις και αφαιρέσεις, να απολογηθώ λέγοντας ότι δεν αγνοώ τίποτα, και αν γενικεύω ή αφαιρώ είναι στη προσπάθεια παράθεσης συγκεχυμένων σκέψεων που δίνουν διαφορετική διάσταση στο ζήτημα.