Ιδεολογική εξαθλίωση

Το κείμενο αυτό μπορεί να θεωρηθεί και ως αυτόνομο κείμενο, αλλά και ως sequel στο κείμενο "Καπιταλισμός: Ουστ!". Όπως όλα τα sequel, είναι μικρότερο και ποιοτικά κατώτερο.

Tις προάλλες, καθώς περπατούσα, συνάντησα σε κεντρικό σημείο της Πάτρας ένα κείμενο των Αυτόνομων Σχημάτων Πάτρας. Αυτόνομοι, για όσους δεν ξέρουν είναι ένα ψευδώνυμο των αναρχικών. Επειδή αυτή η δήλωση θα σήκωνε αντιδράσεις, να πω ότι εντάξει, ίσως να μην είναι ακριβώς αναρχικοί, αλλά εδώ που τα λέμε, ποιός αναρχικός είναι ακριβώς αναρχικός; Η φύση του αναρχικού/αντιεξουσιαστικού/αυτόνομου χώρου είναι τέτοια ώστε ο καθένας να διαφέρει από τον άλλο σε απόψεις, δράσεις, κινήσεις, θεωρία, πράξη, φιλοσοφία, μαθηματικά και αρχαία. Μάλιστα είναι περήφανοι γι' αυτό - αλλά αυτό δεν είναι το θέμα μας τώρα.

Το θέμα μας είναι ότι το κείμενο ήταν πολύ όμορφο, και δυστυχώς είναι ένα κείμενο που δεν απαντάται εύκολα στον αριστερό χώρο. Μπράβο τους λοιπόν γι'αυτή του τη προσπάθεια, αν δεν ξέρω πόσο μπορεί να ωφελήσει πρακτικά μια τέτοια κίνηση - κατά πόσο ο κόσμος θα κάτσει να το διαβάσει και κατά πόσο  θα κατανοήσει αυτά που γράφει το κείμενο, αν κάνει τον κόπο να το διαβάσει. Από την άλλη βέβαια ήταν γραμμένο σε τεράστιο χαρτί, σε περίοπτη θέση, οπότε κάτι γίνεται.

Αυτά που έλεγε το κείμενο μέσα σε άλλα, περιληπτικότατα, είναι ότι στη σημερινή κοινωνία, ο ατομικισμός διαπρέπει. Ο καπιταλισμός μας έχει μετατρέψει σε άτομα, τα οποία μόνο τους ενδιαφέρον είναι το ατομικό τους συμφέρον, και έχουν ξεχάσει κάθε έννοια συλλογικότητας. Δεν γνωρίζουν, έγραφε χαρακτηριστικά, ούτε καν τον διπλανό τους, το γείτονά τους. Ακόμη και η παραδοσιακή έννοια της γειτονιάς έχει εξαλειφθεί πλήρως.

Αυτά έλεγε μέσα σε άλλα, λίγο πιο ρομαντικά, ονειρικά και με πιο πιο όμορφη γλώσσα, αλλά εγώ δεν είμαι και  κανάς διακεκριμένος συγγραφέας. Απέναντι υπήρχε και έναν κείμενο για τον καταναλωτισμό, την επιβολή του στον άνθρωπο και την ψευδή αίσθηση ευτυχίας που προσφέρει, αλλά εμείς θα μιλήσουμε μόνο για το πρώτο κείμενο.

Το πρώτο κείμενο λοιπόν, μου έφερε στο μυαλό, αυτό που είχα ακούσει σε μια συνέλευση γειτονιάς: ότι το ζήτημα τώρα, δεν είναι ότι χάνουμε τα λεφτά μας, αλλά ότι μας έχουμε κάνει να χάσουμε και την αξιοπρέπειά μας.

Για μένα η παραπάνω πρόταση είναι εντελώς άστοχη, και σαφέστατα και το πιο σημαντικό που μπορείς να έχεις στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία είναι χρήματα - είναι άκρως απαραίτητα για την επιβίωσή σου. Επίσης το "χάνουμε την αξιοπρέπειά μας" είναι μια έκφραση αρκετά γενικόλογη, και έχω ένα θεματάκι με τις γενικόλογες εκφράσεις -δεν τις καταλαβαίνω.

Από 'κει και πέρα, η αλλοτροίωση του ανθρώπου, η προώθηση του ατομικισμού, είναι φράσεις αρκετά συγκεκριμένες και ουσιαστικές. Είναι κατ' εμέ, ένα θέμα σημαντικό, στο οποίο δεν ρίχνει  τόσο το βάρος της η αριστερά -παρά εστιάζει κυρίως στην οικονομική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Θα μου πείτε, αυτή είναι η γενεσιουργός αιτία του ατομικισμού και της γενικότερης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, συνεπώς δεν μπορεί να τα εξετάζει κανείς χώρια. Επίσης το πιο σημαντικό για έναν εργαζόμενο είναι ότι δεν έχει να φάει, και ίσως το να σε απασχολούν τόσο φλου και "ρομαντικούλια" θέματα, χωρίς να τα συνδέεις άρρηκτα με την αληθινή αιτία τους (δίνοντας προτεραιότητα σε αυτή), είναι προϊόν μικροαστισμού.

Ίσως έχετε δίκιο, αλλά καθώς έχω (για λίγο καιρό ακόμη) την οικονομική άνεση να σκέφτομαι, θα πω πέντε, δέκα άντε είκοσι πράγματα πάνω στο θέμα.


Ο καπιταλισμός που λέτε (για τον οποίο έχουμε μιλήσει και σε πρηγούμενο κείμενο) είναι ένα σύστημα το οποίο βασίζεται απόλυτα στην παραγωγή αξιόλογων μονάδων. Δηλαδή βασίζεται σ' έναν ικανό εργάτη, ή σ'ένα ικανότατο διοικητικό στέλεχος επιχείρησης. Όπου ικανό, εννοούμε κυρίως εργατικό που δεν παραπονιέται και που δεν διαμαρτύρεται. Επίσης, απαιτείται αυτό το άτομο, να είναι "άτομο", δηλαδή μονάδα, μακριά από οποιουδήποτε είδους συλλογικότητα. Γιατί ο καπιταλισμός ξέρει, ότι οι μονάδες είναι ανίσχυρες, ενώ οι συλλογικότητες μπορούν να τον κλωνίσουν.

Για να τα καταφέρει να παράγει ικανές μονάδες έχει κατασκευάσει ένα περίτεχνο σύστημα παραγωγής ικανών μονάδων, το οποίο συνδέεται άμεσα γενικότερα με τρόπο λειτουργίας των υπόλοιπων πτυχών του συστήματος, και κάνει ένα εξαιρετικά πετυχημένο τουρλουμπούκι.

Το σύστημα παραγωγής αυτό, ξεκινάει από την εκπαίδευση, και σε συνδυασμό με την όλη νοοτροπία που δημιουργεί ο καπιταλισμός εκ φύσεως, επιτυγχάνει τον σκοπό του: δημιουργεί άτομα.

Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα ανταγωνιστικό, το οποίο ποντάρει πολύ στην κατανάλωση και στον ανταγωνισμό μεταξύ των ατόμων της κοινωνίας.
Έτσι λοιπόν, με διάφορους τρόπους όπως το εκπαιδευτικό σύστημα (εξετάσεις, βαθμολόγηση, υποτροφίες για τον καλύτερο μαθητή/σπουδαστή κανείς;), την τηλεόραση, τις διαφημίσεις, τους όρους στους εργασιακούς χώρους (με την αυστηρή ιεράρχηση, τις αυξήσεις και bonus στους πιο "δουλευταράδες" υπαλλήλους") την όλη διάρθρωση της κοινωνίας (με τα ιεραρχικά συστήματα να χώνονται όπου μπορούν), ο καπιταλισμός προωθεί συγκεκριμένη νοοτροπία και συμπεριφορά για τα μέλη των τεράστιων κοινωνιών του.

Έτσι, επιτυγχάνεται η δημιουργία ατόμων, ανταγωνιστικών, καχύποπτων που δρουν πάντα με γνώμονα το ατομικό τους συμφέρον, κοιτάνε τον εαυτό τους και τον κώλο τους, σπουδάζουνε για να βρούνε καμιά δουλειά, να πάρουνε κανά σπίτι, ν'αγοράσουν κανά αμάξι, να ξεπληρώσουν κανά δάνειο και Άγιος ο Θεός. Συχνό μότο των ατόμων αυτών είναι το "ωχ αδερφέ!" ή, εναλλακτικά το "κοίτα τη δουλειά σου και εγώ θα κοιτάω τη δικιά μου".


"Ωραία", θα μου πείτε. "Και ποιοί είναι αυτοί; Φαίνεται εύκολο να τους αναγνωρίσει κανείς. Ας τους απομονώσουμε επιτέλους, να κάνουμε καμιά επανάσταση".

Και εδώ είναι το πρόβλημα φίλες και φίλοι. Οι παραπάνω που περιγράφω δεν είναι μια μικρή, εύκολα περιθωριοποιήσιμη ομάδα. Οι παραπάνω είμαστε όλοι μας. Και όταν λέω όλοι μας, εννοώ ΟΛΟΙ ΜΑΣ. Ναι, και εγώ είμαι τέτοιος, και εσύ είσαι τέτοιος, και αυτός είναι τέτοιος κ.ο.κ.

Σίγουρα υπάρχουν κάποιοι που θα βαλθούν να διαχωριστούν και να πουν ότι έχουν ξεφύγει από αυτή τη νοοτροπία. Αυτοί λοιπόν, πλανούνται πλάνην οικτρά (καλά το 'γραψα; ). Ναι, σίγουρα, όλοι έχουμε ξεφύγει, γι'αυτό και τώρα έχουμε αταξική κοινωνία και ισχυρούς δεσμούς αλληλεγγύης σαν κοινωνία.

Για να είμαι δίκαιος, βέβαια, τα πρότυπα του καπιταλισμού, δεν "πιάνουν" σε όλους στο ίδιο βαθμό. Σε άλλους βρίσκουν περισσότερο, σε άλλους λιγότερο πρόσφορο έδαφος. Αλλά είναι καθολικά. Αυτό είναι το ζήτημα.

Πριν πολλά χρόνια, λοιπόν, συνειδητοποίησα ότι όλες, μα όλες οι ανθρώπινες σχέσεις συνάπτονται ξεκάθαρα από ατομικό συμφέρον (βαριέμαι να το αναλύσω και εδώ, απλώς δεχτείτε το, οκ; ). Για την ακρίβεια, κατάλαβα ότι ακόμη και η σχέση μάνας - παιδιού κινείται βάση ατομικού συμφέροντος της μάνας (δεν υπάρχει ανιδιοτέλεια λέμε).

Μετά την σκληρή συνειδητοποίηση του θλιβερού αυτό γεγονότος (2ο μεγάλο χαστούκι από τότε που έμαθα ότι δεν υπάρχει Άγιος Βασίλης) και μετά από κλάμα ημερών και απελπισμένες σκέψεις σχετικά με το σε "τί κόσμο θα μεγαλώσουν τα παιδιά μας;" το δέχτηκα και άρχισα να θεωρώ ότι απλώς έτσι λειτουργεί ο κόσμος. Αμ δε. Στην πραγματικότητα, έτσι λειτουργεί ο καπιταλισμός.

Ok, εντάξει θα μου πείτε potato, potato (χμμμμ, μάλλον μόνο προφορικά λειτουργεί αυτό) και τί έχει να λέει;

Το θέμα είναι ότι συνεχώς, και δη τώρα τελευταία, παρατηρώ συνεχώς γύρω μου σαθρές ανθρώπινες σχέσεις. Σχέσεις τελείως επιφανειακές, χωρίς ουσιαστικούς δεσμούς να δένουν τα άτομα, σχέσεις που είναι σάπιες ακριβώς επειδή έχουν δομηθεί πάνω στο ατομικό συμφέρον. Παρατηρώ συνεχώς γύρω μου μια ψευδή αίσθηση ευτυχίας που απέχει πολύ από αυτό που κανείς θα φανταζόταν για ευτυχία.

Παρατηρώ ανθρώπους μόνους, πολύ μόνους και ας έχουν "παρέα" κάθε δευτερόλεπτο της ζωής τους.

Παρατηρώ ότι έχουμε γίνει όλοι καχύποπτοι, κοιτάμε τον κώλο μας και την πάρτη μας και αυτό μας εμποδίζει από το να "δοθούμε" ολοκληρωτικά, το να αφεθούμε χωρίς μας ενδιαφέρουν περιορισμοί ή κοινωνικά ταμπού, σε κάποιον, το να δημιουργήσουμε ουσιαστικούς, ισχυρούς δεσμούς με ανθρώπους γύρω μας. Δεσμούς που θα 'ναι αληθινοί δεσμοί αλληλεγγύης και ανιδιοτέλειας.

Παρατηρώ την έλλειψη ουσιαστικών ανθρωπίνων (είτε συγγενικών, είτε φιλικών, είτε ερωτικών) σχέσεων και την αντικατάστασή τους από τυπικές κοινωνικές σχέσεις που απλώς καλύπτουν κάποια κοινωνικά πρότυπα και στερεότυπα, ακολουθούν κάποιες "προσταγές" που δίνει η κοινωνία.

Τα παρατηρώ όλα αυτά και στενοχωριέμαι. Και κάπου εκεί αναρωτιέμαι "γιατί;". Την απάντηση την έχουν ήδη δώσει τα Αυτόνομα Σχήματα. "Γιατί έχουμε καπιταλισμό". Έπειτα, αναρωτιέμαι "πώς αλλάζει αυτό;". Και εκεί τα Αυτόνομα Σχήματα δεν απαντάνε. Τουλάχιστον, ουσιαστικά. Και ίσως να μην είναι και ο ρόλος τους να απαντήσουν.



Υ.Γ: Μια εύκολη απάντηση θα ήταν "επανάσταση". Είναι βέβαιο ότι σε μια κοινωνία χωρίς χρήμα που δεν θα είναι ανταγωνιστική, οι έγνοιες και ο ατομικισμός δεν θα έχουν λόγο να υπάρχουν. Και θα εξαφανιστούν. Και τότε, ίσως τότε, να μπορέσουμε να εμπιστευθούμε και πάλι το συνάνθρωπο. Το πως θα την επιτύχουμε την επανάσταση αυτή, βέβαια, είναι αλλουνού παπά ευαγγέλιο.